Interview Naomi Koning - Veerkracht en natuurlijke mentor hielpen jongeren coronacrisis door

Lees hier het proefschrift

title

Improvise, adapt, overcome?

Subtitle

The mental health and compliance of youth during the COVID-19 pandemic

Veerkracht en natuurlijke mentor hielpen jongeren coronacrisis door

Het is deze maand precies vijf jaar geleden dat Nederland in lockdown ging om de COVID-19-pandemie in te dammen. Vooral jongeren zouden mentaal flink te lijden hebben gehad onder de genomen maatregelen. Maar forensisch orthopedagoog Naomi Koning ontdekte in haar promotieonderzoek een genuanceerder beeld: zeker niet alle jongeren gingen er mentaal op achteruit. We interviewden Naomi over de resultaten en wat die betekenen voor de praktijk.

Het heersende beeld was dat jongeren en jongvolwassenen mentaal flink te leiden hadden onder maatregelen zoals de ‘social distancing’. Jouw onderzoek onder jongeren tussen de 16 en 24 jaar laat een verrassende conclusie zien. Wat heb je gevonden?
‘In mijn onderzoek heb ik geen bewijs gevonden voor een algemeen negatief effect van de coronacrisis op de mentale gezondheid van jongeren in het eerste jaar van de crisis. Dat betekent niet dat er helemaal geen negatieve ervaringen waren, maar wel dat het beeld gemêleerder is dan we denken.

Op basis van verschillende theorieën, zijn er best wel aanleidingen om te verwachten dat de maatregelen negatieve effecten zouden moeten hebben op de mentale gezondheid van jongeren. Ik vind ze niet. Andere onderzoekers vinden ze wel. Er zijn ook andere onderzoekers die ze ook niet vinden. Er zijn ook onderzoekers die positieve effecten vinden, zoals een afname van mentale klachten bij bepaalde groepen. Jongeren met bijvoorbeeld ADHD of sociale angststoornis gaven juist aan dat ze minder last hadden van hun klachten tijdens de lockdowns. Dat illustreert nogmaals hoe divers de impact van de crisis was. Mijn onderzoek draagt ook bij aan een genuanceerder beeld.’

Uit je onderzoek blijkt dat veerkracht en het hebben van een natuurlijke mentor de kans op mentale klachten verminderde. Wat versta je onder veerkracht?
‘Veerkracht is het vermogen om je op een positieve manier aan te kunnen passen aan stressvolle situaties. Hoe veerkrachtig je bent hangt af van verschillende factoren, zoals persoonlijke vaardigheden, copingstrategieën en sociale steun. Veerkracht is ook dynamisch: je kan in een bepaalde periode heel veerkrachtig zijn, maar in een andere periode, bijvoorbeeld door gebrek aan een steunfiguur, minder goed met tegenslagen omgaan.’

Wat zijn copingstrategieën en welke hielpen jongeren het beste?
‘Copingstrategieën zijn manieren om met stressvolle situaties om te gaan. Er zijn verschillende soorten. Taakgerichte coping wordt vaak als het meest effectief gezien; hierbij analyseer je het probleem en bedenk je een oplossing. Jongeren die vaker taakgerichte coping gebruiken hadden minder mentale klachten tijdens het eerste jaar van de COVID-19-pandemie.’

Je noemt ook de natuurlijke mentor als belangrijke beschermende factor. Welke rol speelt die?
‘Een natuurlijke mentor is een steunfiguur buiten het gezin en buiten de professionele hulpverlening om waarbij je terecht kan voor advies en emotionele steun. Een leraar, een coach, een buurman of een familielid zoals een oom of tante. Het blijkt dat jongeren die zo’n mentor hebben, minder last hadden van mentale klachten tijdens de coronacrisis. Dat sluit ook weer aan bij het belang van veerkracht: sociale steun is hierin een belangrijke factor.’

Wat betekenen jouw resultaten voor de praktijk?
‘Dat we jongeren beter kunnen voorbereiden op stressvolle situaties door ze veerkrachtiger te maken. Het pleidooi voor veerkracht geldt niet alleen voor crisissituaties zoals de coronacrisis, maar ook voor andere ingrijpende gebeurtenissen zoals een scheiding of verlies. Jongeren die veerkrachtig zijn en een sterk sociaal netwerk hebben, kunnen beter omgaan met moeilijke gebeurtenissen in hun leven.

Concreet werk je aan veerkracht op drie niveaus: het individuele niveau, door jongeren te leren omgaan met stress en hen goede copingstrategieën aan te leren; het sociale niveau, door te zorgen voor een breed en ondersteunend netwerk; en het omgevingsniveau, door gemeenschapszin te bevorderen. Denk bijvoorbeeld aan het stimuleren van sport, cultuur en andere sociale activiteiten waar jongeren een ‘sense van belonging’ kunnen ervaren. Want al het gevoel ergens bij te horen, verhoogt je veerkracht.

Het is belangrijk dat we niet alleen op individueel niveau werken aan veerkracht, maar ook als samenleving investeren in sociale structuren en gemeenschappen.’

Je vond ook dat jongeren tussen de 16 en 24 jaar zich heel goed aan de maatregelen hielden. Hoe verklaar je dat?
‘Het beeld heerste dat jongeren er met de pet naar gooiden. Dat heb ik niet gevonden. De meeste jongeren wilden zich goed aan de maatregelen houden. De reden daarvoor was solidariteit met anderen en een gevoel van verantwoordelijkheid voor anderen. De meeste jongeren zijn gewoon heel solidair met hun medemens. Dat vond ik een heel mooi resultaat.’

Welk vervolgonderzoek zou je graag zien?
‘Het zou mooi zijn om te onderzoeken hoe we veerkracht structureel kunnen versterken, bijvoorbeeld binnen het onderwijs en de samenleving. Ik zou ook wel willen weten hoe we meer awareness kunnen creëren voor mentorschap en andere steunende relaties in de omgeving van jongeren.

Naomi Koning promoveert woensdag 5 maart 2025 op het proefschrift: Improviseren, Aanpassen, Overwinnen? De mentale gezondheid en regelnaleving van jongeren tijdens de COVID-19-pandemie. Promotoren zijn prof. dr. G.J.J.M. Stams en prof. dr. A. Popma. Copromotoren zijn prof. dr. L. van Dam en dr. M. Assink

Promotie is online te volgen op woensdag 5 maart van 16:00-17:00


illustratie: Inez Nina Media

interview: Ilse van der Mierden